Pháp luật quy định người có hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự. Như vậy, vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là gì và sẽ bị xử lý như thế nào?
1. Thế nào là phòng vệ chính đáng?
Căn cứ theo khoản 1 Điều 22 Bộ luật hình sự 2015 quy định:
“Phòng vệ chính đáng là hành vi của người vì bảo vệ quyền hoặc lợi ích chính đáng của mình, của người khác hoặc lợi ích của Nhà nước, của cơ quan, tổ chức mà chống trả lại một cách cần thiết người đang có hành vi xâm phạm các lợi ích nói trên.”
Cần lưu ý, phòng vệ chính đáng không phải là tội phạm.
Mục đích của Phòng vệ chính đáng là nhằm bảo vệ các lợi ích hợp pháp đồng thời ngăn chặn hành vi tấn công bằng cách gây thiệt hại cho người có hành vi tấn công. Chính do mục đích của Phòng vệ chính đáng là bảo vệ lợi ích hợp pháp nên mặc dù người có hành vi phòng vệ gây nên thiệt hại khách quan về hình sự nhưng được loại trừ trách nhiệm hình sự.
2. Điều kiện để một hành vi được xem là phòng vệ chính đáng
Hành vi tấn công xâm hại lợi ích hợp pháp – cơ sở làm phát sinh quyền Phòng vệ chính đáng: lợi ích hợp pháp là những quyền của Nhà nước, tổ chức và công dân được pháp luật quy định như quyền về tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm…những hành vi chống trả để bảo vệ lợi ích bất hợp pháp không được coi là phòng vệ chính đáng.
Hành vi tấn công phải có thật và đang diễn ra chứ không phải do suy đoán tưởng tượng.
Phòng vệ chính đáng phải gây ra thiệt hại cho chính người đang có hành vi tấn công: vì có như vậy nguồn gốc làm phát sinh hành vi tấn công xâm phạm lợi ích hợp pháp mới bị loại trừ tận gốc. Hành vi của người phòng vệ chỉ được chống trả gây thiệt hại về tính mạng, sức khỏe cho người có hành vi tấn công.
– Giữa hành vi phòng vệ và hành vi tấn công phải có sự tương xứng. Sự tương xứng không có nghĩa là sự ngang bằng theo nghĩa cơ học, người tấn công sử dụng công cụ phương tiện gì thì người phòng vệ cũng sử dụng công cụ phương tiện đó hoặc hành vi tấn công gây thiệt hại đến mức nào thì người phòng vệ cũng được gây thiệt hại đến mức độ đó. Sự tương xứng ở đây được hiểu là sự tương xứng về tính chất và mức độ được xác định dựa vào các yếu tố chủ quan và khách quan.
3. Thế nào là hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng?
Theo khoản 2 Điều 22 Bộ luật hình sự 2015: “Vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng là hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết, không phù hợp với tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi xâm hại.”
“Hành vi chống trả rõ ràng quá mức cần thiết” vẫn chưa được giải thích rõ ràng và đầy đủ từ phía cơ quan Nhà nước. Tuy nhiên, thường để xem xét hành vi chống trả có tương xứng hay không, có rõ ràng là quá đáng hay không, thì phải xem xét toàn diện những tình tiết có liên quan đến hành vi xâm hại và hành vi phòng vệ như:
- Khách thể cần bảo vệ (bảo vệ địa điểm thuộc bí mật quốc gia, bảo vệ tính mạng);
- Mức độ thiệt hại do hành vi xâm hại có thể gây ra hoặc đã gây ra và do hành vi phòng vệ gây ra (thiệt hại tính mạng, thiệt hại về sức khỏe);
- Vũ khí, phương tiện, phương pháp mà hai bên đã sử dụng (vũ khí nguy hiểm như súng, dao hay gậy gộc)
- Nhân thân của người xâm hại (nam, nữ; tuổi; người xâm hại là côn đồ, lưu manh…);
- Cường độ của sự tấn công và của sự phòng vệ;
- Hoàn cảnh và nơi xảy ra sự việc (nơi vắng người, nơi đông người, đêm khuya);
- Tâm lý của người phải phòng vệ: Họ có điều kiện để bình tĩnh lựa chọn được chính xác phương pháp, phương tiện chống trả thích hợp hay không, nhất là trong trường hợp họ bị tấn công bất ngờ;
Việc xác nhận một hành vi có phải là vượt quá phòng vệ chính đáng hay không thì phải xem xét nhiều tình tiết khác nhau vì khoảng cách giữa phòng vệ chính đáng và vượt quá phòng vệ chính đáng là rất mong manh.
4. Hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng có thể bị xử lý bằng những hình thức nào?
Hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng phải chịu trách nhiệm hình sự. Tuy nhiên, trách nhiệm hình sự của họ được giảm nhẹ hơn so với các trường hợp bình thường. Mức độ trách nhiệm hình sự được giảm nhẹ nhiều hay ít phụ thuộc vào mức độ vượt quá và các tình tiết giảm nhẹ khác. Hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng có thể xử lý bằng các hình thức như:
- Phạt tiền
- Cải tạo không giam giữ
- Phạt tù
5. Khi nào hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng bị truy cứu trách nhiệm hình sự?
Hành vi vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng bị truy cứu trách nhiệm hình sự khi thỏa mãn các điều kiện được quy định trong Bộ luật Hình sự 2015.
- Tội giết người do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc do vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội Điều 126 Bộ luật Hình sự 2015.
- Tội cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác do vượt quá giới hạn phòng vệ chính đáng hoặc vượt quá mức cần thiết khi bắt giữ người phạm tội Điều 136 Bộ luật Hình sự 2015.
Người đăng: Tiên Tiên
