1. Thực trạng bùng nổ của Thương mại Điện tử tại Việt Nam
Thị trường Thương mại Điện tử (TMĐT) Việt Nam đang chứng kiến sự tăng trưởng phi mã, không chỉ ở các sàn truyền thống (Shopee, Lazada) mà còn ở mô hình TMĐT kết hợp mạng xã hội (Social Commerce) như TikTok Shop. Sự trỗi dậy của TikTok Shop trong hai năm gần đây đã tạo ra một “cuộc cách mạng” trong hành vi mua sắm, khi việc bán hàng và giải trí diễn ra song song thông qua tính năng livestream và video ngắn.
Thực tế này đặt ra nhiều thách thức lớn về mặt quản lý pháp lý, bao gồm việc kiểm soát chất lượng hàng hóa, quản lý thuế, và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong môi trường giao dịch diễn ra nhanh chóng, xuyên biên giới và dựa trên sự tin tưởng vào người nổi tiếng (KOLs).
2. Cơ sở pháp lý điều chỉnh hoạt động TMĐT
Hoạt động TMĐT tại Việt Nam chịu sự điều chỉnh của nhiều văn bản pháp luật, trong đó quan trọng nhất là:
- Luật Thương mại 2005 và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010 (và Luật mới 2023).
- Nghị định 52/2013/NĐ-CP về TMĐT và Nghị định 85/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung (quy định về trách nhiệm của chủ sàn và người bán).
- Nghị định 98/2020/NĐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.
- Thông tư 40/2017/TT-BTC và các văn bản hướng dẫn về quản lý thuế đối với hoạt động TMĐT (người nộp thuế là cá nhân kinh doanh).
Các quy định này định rõ sàn TMĐT không chỉ là nơi kết nối mà phải có trách nhiệm quản lý, giám sát người bán và cung cấp thông tin cho cơ quan quản lý.
3. Các vấn đề pháp lý nổi cộm trên sàn TMĐT
3.1. Vấn nạn Hàng giả, Hàng nhái và Trách nhiệm chứng minh nguồn gốc
Đây là vấn đề nghiêm trọng nhất. Việc bán hàng giả, hàng nhái, đặc biệt là các mặt hàng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe (mỹ phẩm, thực phẩm chức năng) diễn ra tràn lan.
- Trách nhiệm của người bán: Người bán phải cung cấp đầy đủ thông tin về nguồn gốc, xuất xứ, tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm. Việc sản xuất, buôn bán hàng giả có thể bị xử lý hình sự theo Điều 192 Bộ luật Hình sự (Tội sản xuất, buôn bán hàng giả), với khung hình phạt cao nhất lên đến 15 năm tù và phạt tiền cực lớn, nếu hàng giả có trị giá lớn hoặc gây hậu quả nghiêm trọng về sức khỏe, tính mạng.
- Trách nhiệm của Sàn TMĐT: Các sàn (Shopee, TikTok Shop) có trách nhiệm rà soát, kiểm soát, gỡ bỏ và cảnh báo các sản phẩm vi phạm; đồng thời phải cung cấp thông tin người bán cho cơ quan chức năng khi có yêu cầu.
3.2. Quản lý Thuế đối với người bán và sàn TMĐT
Hoạt động kinh doanh trên mạng xã hội và sàn TMĐT là đối tượng phải nộp thuế.
- Cá nhân kinh doanh TMĐT có doanh thu từ 100 triệu đồng/năm trở lên phải nộp thuế Giá trị gia tăng (GTGT) và thuế Thu nhập cá nhân (TNCN).
- Cơ quan thuế đã yêu cầu các sàn TMĐT cung cấp thông tin người bán, doanh thu giao dịch và tài khoản ngân hàng để đối chiếu và quản lý thuế.
3.3. Quảng cáo sai sự thật, thổi phồng công dụng qua Livestream
Trong các phiên livestream, đặc biệt là do KOLs thực hiện, việc sử dụng ngôn ngữ quá mức (thổi phồng công dụng, cam kết chữa bệnh, sử dụng hình ảnh bác sĩ/người nổi tiếng trái phép) để quảng cáo là phổ biến.
- Hành vi quảng cáo gian dối, gây nhầm lẫn về chất lượng, công dụng sản phẩm bị xử phạt theo Nghị định 38/2021/NĐ-CP (về xử phạt hành chính trong lĩnh vực văn hóa và quảng cáo) và Nghị định 98/2020/NĐ-CP.
- KOLs, người livestream quảng cáo, nếu nhận thù lao để giới thiệu sản phẩm mà biết hoặc buộc phải biết sản phẩm đó không đúng sự thật, có thể bị coi là đồng phạm và phải chịu trách nhiệm liên đới về chất lượng hàng hóa, thậm chí là trách nhiệm hình sự trong trường hợp buôn bán hàng giả gây hậu quả nghiêm trọng.
4. Trách nhiệm của Chủ thể tham gia hoạt động bán hàng Online
4.1. Trách nhiệm của Người bán hàng
- Đăng ký kinh doanh (nếu thuộc đối tượng).
- Kê khai và nộp thuế đầy đủ.
- Cung cấp thông tin sản phẩm chính xác, tuân thủ Luật Quảng cáo.
- Đảm bảo chất lượng và nguồn gốc hợp pháp của hàng hóa.
4.2. Trách nhiệm của Người có ảnh hưởng (KOLs)
KOLs là cánh tay nối dài của doanh nghiệp. Họ phải:
- Kiểm tra tính hợp pháp, nguồn gốc và chất lượng sản phẩm trước khi nhận quảng cáo.
- Không được quảng cáo các sản phẩm cấm, hoặc quảng cáo sai sự thật.
- Sử dụng hình ảnh và lời nói trung thực, không vi phạm các quy định về quảng cáo đặc thù cho các sản phẩm như thuốc, thực phẩm chức năng.
4.3. Trách nhiệm của Sàn Thương mại Điện tử
Theo Nghị định 85/2021/NĐ-CP, sàn TMĐT có trách nhiệm pháp lý cao hơn:
- Thiết lập cơ chế kiểm soát nhằm đảm bảo tính chính xác, trung thực của thông tin về hàng hóa, dịch vụ và người bán.
- Phối hợp với cơ quan nhà nước để xử lý các hành vi vi phạm pháp luật; cung cấp thông tin về đối tượng có hành vi bán hàng giả, lừa đảo.
- Thiết lập cơ chế giải quyết tranh chấp, khiếu nại giữa người mua và người bán.
Sự phát triển của TMĐT là xu thế tất yếu, nhưng đi kèm với đó là nhu cầu cấp thiết về một khung pháp lý chặt chẽ và cơ chế thực thi hiệu quả.
Đối với người bán và KOLs, việc tuân thủ pháp luật là điều kiện tiên quyết để tồn tại lâu dài, tránh các rủi ro pháp lý nặng nề từ hành chính đến hình sự. Đối với cơ quan quản lý, cần tăng cường sự phối hợp giữa các bộ ngành (Công an, Thuế, Quản lý thị trường) và áp dụng công nghệ để truy vết, kiểm soát dòng tiền và nguồn gốc hàng hóa trên không gian mạng, đảm bảo một thị trường TMĐT công bằng và an toàn cho người tiêu dùng Việt Nam.
5. Tổng đài tư vấn pháp luật qua điện thoại
Nếu quý khách hàng còn có thắc mắc hay câu hỏi nào cần được tư vấn từ luật sư. Quý khách vui lòng liên hệ vào số Hotline 0978 333 379 để được luật sư tư vấn. Trân trọng cảm ơn!
