1. Lệnh cấm rác thải nhựa của Trung Quốc
Vào tháng 01 năm 2018, Trung Quốc chính thức thực thi chính sách mang tính bước ngoặt có tên là “National Sword” (Thanh kiếm quốc gia). Chính sách này cấm nhập khẩu 24 loại vật liệu phế liệu, bao gồm hầu hết các loại rác thải nhựa và giấy phế liệu không được phân loại, tái chế sạch.
Trong nhiều thập kỷ, Trung Quốc là “bãi rác” và nhà máy tái chế lớn nhất thế giới, tiếp nhận hơn một nửa lượng rác thải nhựa và phế liệu của thế giới. Các quốc gia phát triển như Hoa Kỳ, Liên minh Châu Âu, Nhật Bản và Úc đã dựa vào việc xuất khẩu phế liệu sang Trung Quốc như một giải pháp đơn giản và rẻ tiền để quản lý chất thải của họ.
Lệnh cấm đã tạo ra cú sốc lớn. Các quốc gia phát triển đột ngột không còn nơi để xuất khẩu hàng triệu tấn rác thải hàng năm. Điều này dẫn đến: cuộc khủng hoảng rác thải nội địa đối với rác thải tái chế chất đống tại các bãi chứa ở Mỹ và Châu Âu; sự sụp đổ thị trường tái chế khiến giá phế liệu giảm mạnh, nhiều cơ sở tái chế ở phương tây buộc phải ngừng hoạt động hoặc đốt rác.
Chính sách này đã cho thấy sự yếu kém và phụ thuộc của hệ thống quản lý rác thải toàn cầu.
2. Cuộc khủng hoảng chuyển dịch rác thải và lỗ hổng quản lý
Thay vì xử lý rác thải tại chỗ, các nước phát triển đã tìm kiếm “bãi đáp” mới ở các quốc gia Đông Nam Á. Một lượng lớn rác thải nhựa từ Trung Quốc được chuyển hướng sang các nước như Malaysia, Việt Nam, Thái Lan và Indonesia.
Các quốc gia tiếp nhận mới này thiếu cơ sở hạ tầng và năng lực để xử lý lượng rác khổng lồ, đặc biệt là rác thải có độ ô nhiễm cao (mixed and contaminated waste). Điều này dẫn đến tình trạng ô nhiễm môi trường trầm trọng: Rác thải bị đổ trái phép, đốt không kiểm soát, hoặc thải trực tiếp ra biển; và gánh nặng xã hội và kinh tế đối với các chính phủ Đông Nam Á, họ phải đối mặt với áp lực dọn dẹp và áp dụng các lệnh cấm nhập khẩu tương tự để tự bảo vệ.
Sự chuyển dịch này đã làm lộ rõ một lỗ hổng lớn trong luật pháp quốc tế: Công ước Basel (về kiểm soát vận chuyển xuyên biên giới các chất thải nguy hại) không có quy định rõ ràng và ràng buộc đối với hầu hết các loại rác thải nhựa. Rác thải nhựa thường được coi là “phế liệu xanh” và có thể tự do vận chuyển mà không cần sự đồng ý có căn cứ (Prior Informed Consent – PIC) của nước nhập khẩu.
3. Sự ra đời của sửa đổi Công ước Basel (2019)
Phản ứng trước cuộc khủng hoảng rác thải do chính sách của Trung Quốc gây ra, cộng đồng quốc tế đã hành động bằng cách sửa đổi Công ước Basel.
Vào tháng 05 năm 2019, 187 quốc gia đã thông qua sửa đổi Công ước Basel liên quan đến rác thải nhựa. Sửa đổi này có hiệu lực vào ngày 01 tháng 01 năm 2021.
Nội dung sửa đổi cốt lõi:
- Phân loại lại rác thải nhựa: Hầu hết các loại rác thải nhựa, đặc biệt là hỗn hợp và bị ô nhiễm, đều được đưa vào danh mục kiểm soát của Công ước Basel (phụ lục II và VIII).
- Nguyên tắc chấp thuận có căn cứ (PIC): Việc vận chuyển xuyên biên giới rác thải nhựa bị kiểm soát phải tuân thủ nguyên tắc PIC. Điều này có nghĩa là nước xuất khẩu phải được sự chấp thuận rõ ràng từ nước nhập khẩu trước khi lô hàng được vận chuyển.
- Ngoại lệ: Chỉ những loại rác thải nhựa “sạch”, được phân loại riêng biệt, và sẵn sàng để tái chế (ví dụ: HDPE, LDPE, PET đơn lẻ) mới được miễn áp dụng quy tắc PIC nghiêm ngặt.
4. Ý nghĩa và tác động lâu dài
Mối liên hệ giữa lệnh cấm của Trung Quốc và sửa đổi Công ước Basel là một ví dụ điển hình về việc chính sách nội địa của một quốc gia đã thúc đẩy sự thay đổi mang tính toàn cầu về luật môi trường quốc tế.
Sửa đổi Basel đã chấm dứt kỷ nguyên các nước giàu có thể đơn giản xuất khẩu vấn đề ô nhiễm của mình sang các nước nghèo hơn mà không có sự giám sát. Hơn nữa, các nước xuất khẩu buộc phải chịu trách nhiệm cao hơn đối với chất thải của mình, khuyến khích họ đầu tư vào cơ sở hạ tầng tái chế nội địa và giảm thiểu sản xuất rác thải nhựa ngay từ nguồn. Ngoài ra, công ước Basel sửa đổi trao quyền cho các nước đang phát triển từ chối các lô hàng rác thải không mong muốn hoặc không có khả năng xử lý, giúp họ bảo vệ môi trường và sức khỏe cộng đồng.
Như vậy, chính sách “National Sword” không chỉ thay đổi thị trường tái chế toàn cầu mà còn đóng vai trò là chất xúc tác mạnh mẽ, buộc cộng đồng quốc tế phải thiết lập một khuôn khổ pháp lý vững chắc hơn để giải quyết đại dịch rác thải nhựa toàn cầu.
5. Tổng đài tư vấn pháp luật qua điện thoại
Nếu quý khách hàng còn có thắc mắc hay câu hỏi nào cần được tư vấn từ luật sư. Quý khách vui lòng liên hệ vào số Hotline 0978 333 379 để được luật sư tư vấn. Trân trọng cảm ơn!
