Mới đây, Hội đồng Thẩm phán Tòa án nhân dân Tối cao đã ban hành Nghị quyết 03/2025, quy định hướng dẫn về việc chuyển hình phạt tử hình thành hình phạt tù chung thân đối với những người bị kết án tử hình trước ngày 01/7/2025 nhưng chưa thi hành án. Nghị quyết này được thông qua vào ngày 30/9/2025 và sẽ chính thức có hiệu lực thi hành từ ngày 01/11/2025. Như đã biết, BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) tiếp tục được sửa đổi, bổ sung năm 2025 với nhiều thay đổi trong chính sách hình sự.
Theo đó, đã bỏ hình phạt tử hình đối với 8 tội danh: Tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền nhân dân (Điều 109); Tội gián điệp (Điều 110); Tội phá hoại cơ sở vật chất – kỹ thuật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (Điều 114); Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh (Điều 194); Tội vận chuyển trái phép chất ma túy (Điều 250); Tội tham ô tài sản (Điều 353); Tội nhận hối lộ (Điều 354) và Tội phá hoại hòa bình, gây chiến tranh xâm lược (Điều 421).
Ngoài ra, người bị kết án nhưng đang bị mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối cũng thuộc trường hợp không bị tử hình. Hay như tội sản xuất trái phép chất ma túy (Điều 248) hoặc Tội mua bán trái phép chất ma túy (Điều 251) cũng đã điều chỉnh lại định lượng ở khung hình phạt đến tử hình.
1. Trường hợp mắc ung thư giai đoạn cuối
Người bị kết án tử hình mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối được xem xét, chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân phải có kết luận của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh cấp chuyên sâu theo quy định của Luật Khám bệnh, chữa bệnh và văn bản hướng dẫn thi hành xác định họ mắc bệnh ung thư giai đoạn cuối.
Kết luận của cơ sở khám bệnh, chữa bệnh tính từ thời điểm ban hành đến thời điểm Chánh án TAND Tối cao xem xét, quyết định là không quá 06 tháng.
Sau khi nhận được văn bản của các trại tạm giam về việc người bị kết án tử hình đang mắc ung thư giai đoạn cuối hoặc trong quá trình rà soát, phát hiện người bị kết án tử hình thuộc trường hợp này thì Tòa án đã xét xử sơ thẩm phải lập danh sách người được chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân và gửi danh sách này cùng hồ sơ vụ án, tài liệu kèm theo đến VKSND Tối cao.
Ngay sau khi nhận được danh sách người được chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân cùng hồ sơ vụ án, tài liệu kèm theo và ý kiến của VKSND Tối cao, Chánh án TAND Tối cao xem xét, quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.
2. Trường hợp liên quan đến tội phạm ma tuý
Đối với tội sản xuất trái phép chất ma túy và mua bán trái phép chất ma túy đã bỏ hình phạt tử hình ở khoản 4 (theo quy định mới hình phạt cao nhất là chung thân) và bổ sung thêm khoản 5, đồng thời quy định lại mức định lượng, khối lượng chất ma tuý để áp dụng khung hình phạt tử hình.
Như vậy, nhiều bị án đã bị kết án tử hình tại khoản 4 trước ngày 01/7 về hai tội danh này thì theo quy định mới sẽ chỉ có khung hình phạt cao nhất là chung thân.
Điều 4 Nghị quyết 03/2025 nêu rõ người bị kết án tử hình về tội sản xuất trái phép chất ma túy, tội mua bán trái phép chất ma túy được chuyển thành tù chung thân nếu trong bản án xác định khối lượng, thể tích chất ma túy như sau: Nhựa thuốc phiện, nhựa cần sa hoặc cao côca có khối lượng bằng hoặc thấp hơn 30 kilôgam; Heroine, Cocaine, Methamphetamine, Amphetamine, MDMA hoặc XLR-11 có khối lượng bằng hoặc thấp hơn 03 kilogam…
Trường hợp người bị kết án tử hình trong hai tội danh nêu trên mà trong bản án xác định khối lượng, thể tích chất ma túy lớn hơn khối lượng, thể tích chất ma túy quy định tại Điều 4 của Nghị quyết vẫn được chuyển thành tù chung thân nếu thuộc trường hợp:
Trong bản án không nhận định họ là người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy. Người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy.
Trong bản án xác định họ không có 02 tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trở lên. Trường hợp này, Tòa án chỉ căn cứ vào các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự quy định tại Điều 52 của BLHS mà không căn cứ vào các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự để xem xét, quyết định việc chuyển hình phạt.
3. Xem xét nhận định của 2 cấp xét xử để quyết định
TAND Tối cao cũng hướng dẫn khi xem xét, quyết định chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân đối với các bị án về hai tội phạm ma tuý thì Tòa án căn cứ vào bản án sơ thẩm, bản án phúc thẩm và giải quyết:
Trường hợp bản án sơ thẩm nhận định, đánh giá người bị kết án tử hình là người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy nhưng bản án phúc thẩm không nhận định hoặc có nhận định người bị kết án tử hình là người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy và giữ nguyên hình phạt tử hình thì không chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.
Trường hợp bản án sơ thẩm, bản án phúc thẩm đều không nhận định, đánh giá người bị kết án tử hình là người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy mà chỉ căn cứ vào khối lượng, thể tích chất ma túy, tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự để quyết định hình phạt thì chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân nếu họ không có 02 tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trở lên.
Trường hợp bản án không nhận định người bị kết án tử hình là người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy mà nhận định họ là người tổ chức hoặc đã thực hiện một hoặc nhiều hành vi giống như vai trò của người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy thì không chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.
Trường hợp vụ án có đồng phạm nhưng chỉ một bị cáo bị đưa ra xét xử và bị kết án tử hình thì Tòa án chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân nếu bản án không nhận định, đánh giá người bị kết án tử hình là người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy hoặc không có 02 tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trở lên.
Trường hợp vụ án không có đồng phạm và bị cáo bị kết án tử hình thì Tòa án chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân nếu họ không có 02 tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự trở lên.
Trường hợp người phạm tội về tội sản xuất trái phép chất ma túy hoặc tội mua bán trái phép chất ma túy 02 lần trở lên nhưng bị xét xử trong cùng một vụ án và bị kết án tử hình trong đó có ít nhất 01 lần thực hiện tội phạm với vai trò là người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy thì Tòa án không chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.
Trường hợp người bị kết án tại nhiều bản án, trong đó bản án tử hình nhận định họ không phải là người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy, các bản án khác không phải bản án tử hình nhận định họ là người chủ mưu, cầm đầu hoặc chỉ huy thì Tòa án chuyển hình phạt tử hình thành tù chung thân.
4. Tổng đài tư vấn pháp luật qua điện thoại
Nếu quý khách hàng còn có thắc mắc hay câu hỏi nào cần được tư vấn từ luật sư. Quý khách vui lòng liên hệ vào số Hotline 0978 333 379 để được luật sư tư vấn. Trân trọng cảm ơn!
