Nhu cầu thuê luật sư hay mời luật sư tham gia bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bản thân trong những vụ án tranh chấp hầu như ai cũng mong muốn. Tuy nhiên, không phải ai cũng đủ điều kiện kinh tế hay mối quan hệ xã hội để mời cho mình một luật sư đúng nghĩa.
Nhiều người đặt câu hỏi: tôi thuộc hộ nghèo, gia đình có công với cách mạng thì có được luật sư bào chữa, bảo vệ miễn phí không. Hay tôi đang là bị can trong một vụ án hình sự. Tuy nhiên, hoàn cảnh gia đình khó khăn, không đủ chi phí để thuê luật sư ngoài. Cho hỏi cần điều kiện gì để được nhà nước cử luật sư miễn phí?
Để giải đáp câu hỏi này, tôi xin trả lời như sau:
-
Đầu tiên, chúng ta cần thống nhất với nhau về thuật ngữ sử dụng:
+ Luật sư bào chữa: là luật sư bảo vệ cho bị can/bị cáo trong vụ án hình sự:
+ Luật sư bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp: là luật sư bảo vệ cho đương sự trong vụ án dân sự hay bị hại trong vụ án hình sự.
-
Thứ hai, những trường hợp nào được luật sư bào chữa miễn phí
Theo quy định tại Điều 76 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2021), trong các trường hợp sau đây nếu người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải chỉ định người bào chữa cho họ:
+ Bị can, bị cáo về tội mà Bộ luật hình sự quy định mức cao nhất của khung hình phạt là 20 năm tù, tù chung thân, tử hình (Phạm tội đặc biệt nghiêm trọng).
+ Người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc là người dưới 18 tuổi.
Như vậy, người bị buộc tội được cơ quan có thẩm quyền chỉ định người bào chữa khi đáp ứng 2 điều kiện: (1) thuộc một trong các trường hợp vừa được liệt kê; (2) người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ không mời người bào chữa.
Khi đủ điều kiện vừa nêu, Cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải yêu cầu hoặc đề nghị các tổ chức sau đây cử người bào chữa cho người bị buộc tội tùy vào từng trường hợp cụ thể:
– Đoàn luật sư phân công tổ chức hành nghề luật sư cử người bào chữa;
– Trung tâm trợ giúp pháp lý nhà nước cử Trợ giúp viên pháp lý, luật sư bào chữa cho người thuộc diện được trợ giúp pháp lý;
– Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận cử bào chữa viên nhân dân bào chữa cho người bị buộc tội là thành viên của tổ chức mình.
Ngoài ra, sau khi đã được chỉ định người bào chữa, người bị buộc tội và người đại diện hoặc người thân thích của họ vẫn có quyền yêu cầu thay đổi hoặc từ chối người bào chữa. Tùy theo yêu cầu thay đổi hoặc từ chối, cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng giải quyết như sau:
– Trường hợp thay đổi người bào chữa thì việc chỉ định người bào chữa khác được thực hiện như thủ tục chỉ định lần đầu.
– Trường hợp từ chối người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng lập biên bản về việc từ chối người bào chữa của người bị buộc tội hoặc người đại diện, người thân thích của người bị buộc tội và chấm dứt việc chỉ định người bào chữa.
Tuy nhiên, cũng cần lưu ý rằng mọi trường hợp thay đổi hoặc từ chối người bào chữa đều phải có sự đồng ý của người bị buộc tội và được lập biên bản đưa vào hồ sơ vụ án trừ trường hợp người bị buộc tội có nhược điểm về thể chất mà không thể tự bào chữa; người có nhược điểm về tâm thần hoặc là người dưới 18 tuổi. Trường hợp người bị buộc tội, người đại diện hoặc người thân thích của họ đã mời người bào chữa thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng sẽ không chỉ định người bào chữa nữa.
-
Thứ ba, vậy những đối tượng đặc biệt như người cao tuổi, hộ nghèo hay gia đình chính sách có được luật sư bảo vệ miễn phí không?
Câu trả lời là Không! Hiện nay, vẫn chưa có bất kỳ quy định nào vệ việc những đối tượng đặc biệt như trên sẽ được chỉ định luật sư bảo vệ miễn phí mà tùy thuộc vào chính sách hoạt động của mỗi văn phòng/công ty luật.
Tuy nhiên, những đối tượng đặc biệt này lại thuộc nhóm đối tượng được trợ giúp pháp lý miễn phí từ Trung tâm trợ giúp pháp lý địa phương. Theo quy định tại Điều 7, Luật Trợ giúp pháp lý 2017 và Điều 2, Nghị định số 144/2017/NĐ-CP quy định về điều kiện khó khăn về tài chính của người được trợ giúp pháp lý quy định tại Khoản 7 Điều 7, Luật Trợ giúp pháp lý 2017, đối tượng được trợ giúp pháp lý miễn phí từ ngày 1-1-2018, bao gồm:
- Người thuộc hộ nghèo.
- Trẻ em.
- Người dân tộc thiểu sốcư trú ở vùng có điều kiện kinh tế – xã hội đặc biệt khó khăn.
- Người bị buộc tội từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.
- Người bị buộc tội thuộc hộ cận nghèo.
- Người có công với cách mạng.
- Cha đẻ, mẹ đẻ, vợ, chồng, con của liệt sĩ và người có công nuôi dưỡng khi liệt sĩ còn nhỏ;
- Người nhiễm chất độc da cam;
- Người cao tuổi;
- Người khuyết tật;
- Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi là bị hại trong vụ án hình sự;
- Nạn nhân trong vụ việc bạo lực gia đình;
- Nạn nhân của hành vi mua bán người theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người;
- Người nhiễm HIV.
Chính phủ quy định chi tiết điều kiện khó khăn về tài chính của người được trợ giúp pháp lý quy định tại khoản này phù hợp với điều kiện kinh tế – xã hội. Trong đó, người có công với cách mạng theo Pháp lệnh ưu đãi người có công với cách mạng số 02/2020/UBTVQH14 ngày 9-12-2020 bao gồm:
1) Người hoạt động cách mạng trước ngày 1 tháng 1 năm 1945;
2) Người hoạt động cách mạng từ ngày 1 tháng 1 năm 1945 đến ngày khởi nghĩa tháng Tám năm 1945;
3) Liệt sĩ;
4) Bà mẹ Việt Nam anh hùng;
5) Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân;
6) Anh hùng Lao động trong thời kỳ kháng chiến;
7) Thương binh, bao gồm cả thương binh loại B được công nhận trước ngày 31 tháng 12 năm 1993; người hưởng chính sách như thương binh;
8) Bệnh binh;
9) Người hoạt động kháng chiến bị nhiễm chất độc hóa học;
10) Người hoạt động cách mạng, kháng chiến, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế bị địch bắt tù, đày;
11) Người hoạt động kháng chiến giải phóng dân tộc, bảo vệ Tổ quốc, làm nghĩa vụ quốc tế;
12) Người có công giúp đỡ cách mạng.
Như vậy, nếu bạn thuộc một trong các trường hợp nêu trên, mặc dù không được luật sư bảo vệ miễn phí nhưng được Trợ giúp viên của Trung tâm trợ giúp pháp lý tham gia bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho bạn miễn phí theo quy định pháp luật.
Trên đây là bài viết phân tích những trường hợp được luật sư bào chữa, bảo vệ miễn phí. Mọi ý kiến đóng góp xin được gửi về thông tin liên hệ bên dưới. Thân ái!
