Buôn bán hàng rong là hình ảnh không còn xa lạ với người dân đô thị. Những gánh hàng rau, xe bánh mì, ly cà phê lề đường… từ lâu đã trở thành một phần ký ức, đôi khi là nét văn hóa của phố phường Việt Nam. Tuy nhiên, phía sau sự quen thuộc đó là một thực tế pháp lý không thể né tránh: việc lấn chiếm lòng đường, vỉa hè để kinh doanh là hành vi vi phạm quy định về trật tự đô thị và an toàn giao thông.
1, Thực trạng người dân buôn bán hàng rong hiện nay:
Thời gian qua, nhiều địa phương đã triển khai các đợt ra quân xử lý vi phạm lấn chiếm lòng, lề đường. Các lực lượng chức năng không ít lần phải đối diện với phản ứng trái chiều từ dư luận: một bên là yêu cầu “làm mạnh tay” để giữ trật tự, một bên lại cảm thông cho hoàn cảnh khó khăn của người bán hàng rong – vốn chủ yếu là lao động phổ thông, người già, phụ nữ đơn thân… mưu sinh từng ngày.
Tuy nhiên, thực tế cho thấy, việc chỉ xử phạt hành chính không thể giải quyết tận gốc vấn đề. Nhiều người buôn bán hàng rong chấp nhận bị phạt vì không còn lựa chọn nào khác để mưu sinh. Một số khác sau khi bị thu giữ hàng hóa lại tiếp tục ra đường bán vì gánh nặng cơm áo. Điều này cho thấy, nếu chỉ áp dụng pháp luật thuần túy mà thiếu đi sự hỗ trợ chính sách – rất khó để duy trì trật tự một cách bền vững.
Ở chiều ngược lại, nếu dễ dãi hoặc bỏ qua hoàn toàn, trật tự đô thị sẽ bị xâm phạm, người dân đi bộ mất lối đi, nguy cơ tai nạn gia tăng và môi trường kinh doanh thiếu công bằng. Đây là điều không thể chấp nhận trong một xã hội hiện đại, hướng đến sự văn minh và quản trị hiệu quả.
2, Mức xử phạt về hành vi buôn bán hàng rong lấn chiếm lòng lề đường:
Theo quy định tại điểm a khoản 1 Điều 12 Nghị định 100/2019/NĐ-CP thì hành vi bán hàng rong trên lòng đường đô thị, trên vỉa hè các tuyến phố có quy định cấm bán hàng có thể bị xử phạt như sau:
“Xử phạt các hành vi vi phạm quy định về sử dụng, khai thác trong phạm vi đất dành cho đường bộ
1. Phạt tiền từ 100.000 đồng đến 200.000 đồng đối với cá nhân, từ 200.000 đồng đến 400.000 đồng đối với tổ chức thực hiện một trong các hành vi vi phạm sau đây:
a) Bán hàng rong hoặc bán hàng hóa nhỏ lẻ khác trên lòng đường đô thị, trên vỉa hè các tuyến phố có quy định cấm bán hàng, trừ các hành vi vi phạm quy định tại điểm c khoản 2, điểm b khoản 5, điểm e khoản 6 Điều này;”
Thẩm quyền xử phạt hành vi bán hàng rong lấn chiếm vỉa hè đường bộ bao gồm:
- Chủ tịch Ủy ban nhân dân các cấp có thẩm quyền xử phạt đối với các hành vi vi phạm quy định tại Nghị định này trong phạm vi quản lý của địa phương mình;
- Cảnh sát giao thông;
- Cảnh sát trật tự, Cảnh sát phản ứng nhanh, Cảnh sát cơ động, Cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội;
- Trưởng Công an cấp xã, Trưởng đồn Công an, Trưởng trạm Công an cửa khẩu, khu chế xuất ;
- Thanh tra giao thông vận tải, người được giao thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành đường bộ;
Thẩm quyền lập biên bản vi phạm hành chính đối với hành vi bán hàng rong lấn chiếm vỉa hè đường bộ bao gồm:
- Các chức danh có thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giao thông đường bộ được quy định tại các Điều 75, 76 và 77 của Nghị định này;
- Công chức, viên chức được giao nhiệm vụ tuần kiểm có quyền lập biên bản đối với các hành vi xâm phạm kết cấu hạ tầng giao thông đường bộ; lấn chiếm, sử dụng trái phép đất của đường bộ và hành lang an toàn giao thông đường bộ;
- Công an viên có thẩm quyền lập biên bản đối với các hành vi vi phạm xảy ra trong phạm vi quản lý của địa phương;
- Công chức thuộc Thanh tra Sở Giao thông vận tải đang thi hành công vụ, nhiệm vụ có thẩm quyền lập biên bản đối với các hành vi vi phạm xảy ra trong phạm vi địa bàn quản lý của Thanh tra Sở Giao thông vận tải;
- Công chức, viên chức thuộc Cảng vụ hàng hải, Cảng vụ hàng không, Cảng vụ đường thủy nội địa đang thi hành công vụ, nhiệm vụ có thẩm quyền lập biên bản đối với các hành vi vi phạm quy định tại điểm a khoản 1, điểm a khoản 3, khoản 5 Điều 28 Nghị định này khi xảy ra trong phạm vi địa bàn quản lý của cảng vụ.
3, Một số giải pháp
Chị Hương – một người bán hàng rong trên vỉa hè hơn 10 năm tại TP.HCM, từng bị xử phạt vì lấn chiếm lòng đường, gây cản trở giao thông. Với chị, tấm biên bản xử phạt hôm ấy không chỉ là cú sốc về tài chính, mà còn là lời cảnh tỉnh về cách mưu sinh. “Tôi từng nghĩ miễn có miếng cơm là được, nhưng không ngờ mình đang vi phạm pháp luật, gây nguy hiểm cho người đi đường”, chị chia sẻ. Sau sự việc, chị Hương tìm đến phường để xin tư vấn, rồi được hướng dẫn chuyển vào bán trong khu chợ dân sinh.
Câu chuyện của chị là minh chứng rằng: tuân thủ pháp luật không phải là rào cản – mà là con đường để làm ăn lâu dài, vững chắc hơn.
Một số giải pháp có thể ứng dụng vào thực tế vừa đảm bảo thực hiện đúng quy định pháp luật, vừa đảm bảo đời sống mưu sinh của người dân.
- Quy hoạch khu vực buôn bán riêng cho hàng rong
+ Thiết lập các “khu bán hàng rong hợp pháp” tại một số tuyến phố nhất định, công viên, sân vận động, bến xe… theo khung giờ cố định.
+ Quy định cụ thể vị trí, ngành hàng, thời gian hoạt động để đảm bảo không cản trở giao thông và sinh hoạt công cộng.
- Hỗ trợ chuyển đổi mô hình kinh doanh
+ Đào tạo nghề ngắn hạn, hỗ trợ chuyển đổi sang mô hình kinh doanh nhỏ có đăng ký (bán ở chợ, ki-ốt, xe đẩy hợp chuẩn…)
+ Cấp vốn vay nhỏ không lãi hoặc lãi suất thấp từ Quỹ hỗ trợ việc làm
+ Hướng dẫn đăng ký hộ kinh doanh cá thể, cấp mã số thuế đơn giản
- Đưa vào chợ dân sinh – miễn/giảm phí sạp cho người yếu thế
+ Rất nhiều người bán hàng rong không vào chợ vì chi phí thuê sạp cao.
+ Chính quyền có thể miễn phí sạp hoặc giảm tối đa giá thuê cho người nghèo, người cao tuổi, phụ nữ đơn thân…
- Truyền thông – nâng cao nhận thức từ hai phía
+ Vận động người bán hiểu rõ: tuân thủ pháp luật là để bảo vệ chính họ (không bị phạt, không bị tịch thu hàng hóa…)
+ Truyền thông tới cộng đồng: cảm thông nhưng không tiếp tay cho hành vi sai luật, thay vào đó cùng góp ý kiến cho giải pháp bền vững
- Tăng đối thoại giữa chính quyền và người bán hàng rong
+ Tổ chức các buổi gặp mặt định kỳ giữa chính quyền và người buôn bán vỉa hè
+ Lắng nghe phản ánh, thấu hiểu hoàn cảnh để xây dựng chính sách linh hoạt, hợp lòng dân
Kết luận: Pháp luật cần được thực thi nghiêm, nhưng cũng cần được vận dụng trong một khuôn khổ nhân đạo, thấu cảm hoàn cảnh thực tiễn. Bởi lẽ, đằng sau mỗi gánh hàng rong, có thể là cả một gia đình đang sống dựa vào đó. Và phía sau mỗi quyết định xử lý, là một thông điệp xã hội: chúng ta chọn xây dựng một đô thị ngăn nắp bằng áp lực – hay bằng sự chia sẻ?
