1. Sự xuất hiện của các mô hình AI
Sự xuất hiện của các mô hình ngôn ngữ lớn như ChatGPT đã tạo ra sự thay đổi lớn trong lĩnh vực giáo dục. Công nghệ này không chỉ là một công cụ mới mà còn là một lực lượng thay đổi căn bản cách thức học sinh, sinh viên (HSSV) tiếp cận kiến thức, thực hiện bài tập và đánh giá năng lực của HSSV. Cùng lúc đó, tại Việt Nam, sự kiện Quốc hội thông qua Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 với hiệu lực từ ngày 01/01/2026, dành riêng Chương IV quy định về Trí tuệ Nhân tạo (AI), đã chính thức đưa AI vào khuôn khổ pháp lý. Bối cảnh này buộc các cơ sở giáo dục phải đối diện với thách thức lớn nhất: làm thế nào để đảm bảo chất lượng học tập khi công nghệ đã làm xói mòn những nền tảng đánh giá truyền thống.
2. Thách thức trong trải nghiệm học tập thực tế của học sinh, sinh viên
Trong một bài báo gần đây trên Chronicle of Higher Education, Clay Shirky, một nhà phân tích phương tiện truyền thông số giàu kinh nghiệm, hiện là Phó hiệu trưởng phụ trách AI và công nghệ trong giáo dục tại Đại học New York đã chỉ ra, giá trị cốt lõi của bài tập viết nằm ở hai giả định nền tảng: thứ nhất, để tạo ra bài viết, HSSV phải hiểu và sắp xếp suy nghĩ về chủ đề; thứ hai, điểm số phản ánh nỗ lực và suy nghĩ mà họ đã bỏ ra.
Tuy nhiên, AI đã phá vỡ hoàn toàn logic này. Hệ thống AI, được định nghĩa là hệ thống dựa trên máy móc có khả năng suy luận từ dữ liệu đầu vào để tạo ra dự đoán, nội dung, khuyến nghị, nay có thể sản xuất ra một bài luận, một bài kiểm tra hay một dự án nghiên cứu có chất lượng cao chỉ bằng một vài câu lệnh (prompt). Điều này làm cho đầu ra sản phẩm và trải nghiệm học tập thực sự của HSSV bị phân ly một cách dễ dàng.
Sinh viên có thể nhận được điểm cao cho một bài viết xuất sắc mà không cần phải thực hiện quá trình nhận thức quan trọng: phân tích thông tin, xây dựng lập luận, hay diễn đạt tư tưởng cá nhân. Điều này không chỉ làm giảm giá trị của điểm số mà còn làm suy yếu mục tiêu giáo dục sâu sắc nhất: phát triển khả năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề.
3. AI trong khung quy định mới của Việt Nam
Việc Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 chính thức có hiệu lực từ 01/01/2026 đã cung cấp một định nghĩa rõ ràng về hệ thống trí tuệ nhân tạo. Trong đó, Khoản 9 Điều 3 Luật Công nghiệp công nghệ số 2025 quy định: “Hệ thống trí tuệ nhân tạo là hệ thống dựa trên máy móc được thiết kế để hoạt động với các mức độ tự chủ khác nhau và có khả năng thích ứng sau khi triển khai nhằm đạt được những mục tiêu rõ ràng hoặc ngầm định, suy luận từ dữ liệu đầu vào mà hệ thống này nhận được để tạo ra dự đoán, nội dung, khuyến nghị, quyết định có thể ảnh hưởng đến môi trường thực hoặc môi trường điện tử. Hệ thống trí tuệ nhân tạo là sản phẩm công nghệ số tích hợp giữa phần cứng, phần mềm và dữ liệu”. Hệ thống AI được xem là sản phẩm công nghệ số tích hợp giữa phần cứng, phần mềm và dữ liệu, có khả năng thích ứng sau khi triển khai để đạt được mục tiêu.
Khung pháp lý này mang lại cả cơ hội và thách thức cho ngành giáo dục:
Thứ nhất, định nghĩa rõ ràng là cơ sở để các cơ quan quản lý giáo dục xây dựng chính sách, tiêu chuẩn và quy tắc đạo đức cho việc ứng dụng AI trong trường học.
Thứ hai, các trường đại học có thể đầu tư một cách hợp pháp và có định hướng vào việc phát triển các hệ thống AI phục vụ giáo dục, ví dụ như hệ thống chấm điểm tự động, các trợ lý ảo, hoặc nền tảng học tập cá nhân hóa.
Thứ ba, luật pháp sẽ yêu cầu sự minh bạch về cách thức các hệ thống AI được sử dụng trong đánh giá, giúp đảm bảo tính công bằng cho bài làm của HSSV.
Từ năm 2026, mọi ứng dụng AI trong giáo dục sẽ cần phải tuân thủ những quy định này nhằm tạo ra môi trường giáo dục an toàn và có trách nhiệm hơn cho cả người học và người dạy.
4. Vai trò của AI trong việc học tập
Trước thách thức của việc chênh lệch giữa nỗ lực học tập và kết quả, cộng đồng giáo dục cần phải có sự điều chỉnh về mô hình giảng dạy và học tập.
Giáo viên và giảng viên cần thay đổi trọng tâm đánh giá từ kết quả bài làm sang quá trình nghiên cứu. Các bài tập truyền thống (như tóm tắt, phân tích, viết luận) phải được thay thế bằng các hoạt động có những yêu cầu đổi mới phù hợp với bối cảnh hiện tại. Thay vì yêu cầu “Viết một bài luận về…”, có thể yêu cầu “Sử dụng đầu ra của AI để phân tích tại sao lập luận X của AI lại thiếu sót, và sau đó xây dựng lập luận phản biện của riêng bạn”. Ngoài ra, giáo viên cần yêu cầu HSSV phân tích dữ liệu thực tế, các sự kiện gần đây, hoặc áp dụng lý thuyết vào bối cảnh cụ thể của địa phương hoặc bối cảnh cá nhân mà AI không có dữ liệu truy cập tức thì. Từ đó có thể yêu cầu HSSV bảo vệ và giải thích quá trình tư duy bài làm của mình, chứng minh rằng họ thực sự là tác giả của quá trình suy nghĩ, chứ không phải chỉ là người tạo prompt.
Tuy nhiên, trước thách thức này, chúng ta không phủ nhận sự tiện lợi và hữu ích mà AI mang lại trong quá trình học tập, nghiên cứu cho HSSV. Thay vì lạm dụng AI, HSSV có thể sử dụng AI như một trợ lý cá nhân, một gia sư hỗ trợ cho sự phát triển tư duy của người học khi được sử dụng đúng cách. AI có thể hỗ trợ người học theo dõi lộ trình học tập, sự phát triển qua từng nội dung bài tập, giúp họ tập trung vào những lĩnh vực cần cải thiện. Ngoài ra, AI không chỉ cung cấp phản hồi về những câu lệnh của chúng ta, mà AI cũng có khả năng đặt câu hỏi như một gia sư vấn đáp để người học rèn luyện tư duy.
5. Sự phát triển của AI hướng đến một mô hình giáo dục thích ứng
Sự giao thoa giữa AI và học tập đánh dấu một bước ngoặt không thể đảo ngược. Với việc có một khung pháp lý chính thức về AI tại Việt Nam từ năm 2026, nền giáo dục cần chuyển từ thái độ cấm đoán sang chấp nhận và tích hợp có chiến lược. Thách thức lớn nhất không phải là ngăn chặn AI mà là tái định nghĩa ý nghĩa của việc “học”.
Giáo dục cần tập trung vào việc dạy HSSV cách tương tác hiệu quả với AI – biến nó thành một công cụ rèn luyện và phát triển tư duy chứ không phải là một công cụ thay thế. Quá trình đánh giá phải chuyển sang đo lường năng lực con người qua sự sáng tạo, tư duy và đạo đức sống mà AI không thể tái tạo.
Do đó, việc hướng đến một mô hình giáo dục thích ứng với sự phát triển của AI là động lực để đào tạo ra những thế hệ HSSV không chỉ biết sử dụng công nghệ mà còn hiểu và làm chủ được năng lực tư duy độc lập của chính mình.
6. Tổng đài tư vấn pháp luật qua điện thoại
Nếu quý khách hàng còn có thắc mắc hay câu hỏi nào cần được tư vấn từ luật sư. Quý khách vui lòng liên hệ vào số Hotline 0978 333 379 để được luật sư tư vấn. Trân trọng cảm ơn!
