Tại cuộc họp báo của Bộ Tư pháp chiều 27/10, lãnh đạo Cục Quản lý thi hành án dân sự cho biết: từ bốn bản án liên quan, ông Đinh La Thăng phải bồi thường tổng cộng hơn 830 tỷ đồng, nhưng đến nay mới khắc phục hơn 4 tỷ đồng và không còn tài sản nào khác để đảm bảo nghĩa vụ thi hành án dân sự.
Ông Đinh La Thăng, người đang chấp hành 4 bản án hình sự. Trong các tội danh ông bị kết án, không có tội danh về tham nhũng.
Thông tin này làm dấy lên thắc mắc trong dư luận: nếu phạm nhân không thể khắc phục toàn bộ thiệt hại theo bản án, liệu họ có còn cơ hội được xem xét giảm thời hạn chấp hành án phạt tù hay không?
“Khắc phục hậu quả được hiểu là khắc phục những thiệt hại trực tiếp hoặc gián tiếp do hành vi phạm tội của mình gây nên mà những thiệt này không thể sửa chữa được.”
Theo đó, việc người phạm tội tự nguyện bồi thường hoặc khắc phục hậu quả thể hiện thái độ ăn năn, hối cải, là yếu tố thể hiện sự tiến bộ và cải tạo tốt, được xem xét giảm án.Tuy nhiên, một phạm nhân chưa khắc phục hết tiền bồi thường vẫn có thể được giảm án.
Theo quy định tại khoản 1 Điều 63 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2025), người bị kết án phạt tù có thể được giảm thời hạn chấp hành án nếu “đã chấp hành hình phạt được một thời gian nhất định, có nhiều tiến bộ và đã bồi thường được một phần nghĩa vụ dân sự”. Như vậy, pháp luật không bắt buộc phạm nhân phải bồi thường toàn bộ thiệt hại mới đủ điều kiện được xem xét giảm án.
Hướng dẫn tại Công văn 64/TANDTC-PC của Tòa án nhân dân tối cao cũng quy định cụ thể: phạm nhân được coi là “đã bồi thường một phần nghĩa vụ dân sự” khi đã khắc phục ít nhất một nửa thiệt hại theo bản án, quyết định của Tòa án. Trường hợp bồi thường thấp hơn nhưng có thỏa thuận với người bị hại hoặc văn bản miễn, giảm nghĩa vụ dân sự được cơ quan có thẩm quyền xác nhận, thì vẫn được xem xét trong diện này.
Ngoài ra, theo điểm a khoản 1 Điều 20 Nghị định 118/2024/NĐ-CP, một trong những tiêu chí để xếp loại phạm nhân đạt mức “tốt” là tích cực khắc phục hậu quả do hành vi phạm tội gây ra. Tiêu chí này không chỉ bao gồm việc đã bồi thường xong, mà còn mở rộng đối với các trường hợp có tài sản kê biên bảo đảm thi hành án, có thỏa thuận với người được thi hành án, hoặc được cơ quan có thẩm quyền đình chỉ, miễn thi hành án.
Như vậy, trong quá trình xét giảm án, thiện chí và mức độ khắc phục hậu quả là tiêu chí quan trọng để Tòa án đánh giá quá trình cải tạo, rèn luyện của phạm nhân. Ngay cả khi chưa thể bồi thường toàn bộ thiệt hại, nếu người chấp hành án có thái độ hợp tác, có tài sản kê biên hoặc được người bị hại đồng ý, thì vẫn được xem là đã nỗ lực khắc phục hậu quả, đủ điều kiện xem xét giảm thời hạn chấp hành án theo Điều 6 Thông tư liên tịch 02/2013/TTLT-BCA-BQP-TANDTC-VKSNDTC.
Riêng đối với các tội phạm tham nhũng (tội tham ô, tội nhận hối lộ mà mức án họ bị tuyên phạt là chung thân), điều kiện được giảm án nghiêm ngặt hơn. Theo quy định hiện hành, người bị kết án tù chung thân về tội tham ô tài sản, nhận hối lộ chỉ được xem xét giảm án khi đã bồi thường ít nhất ba phần tư tài sản chiếm đoạt.
Tương tự, theo điểm đ khoản 1 Điều 11 Luật Đặc xá, một trong các điều kiện để người đang chấp hành án phạt tù được hưởng đặc xá là đã thi hành xong một phần nghĩa vụ dân sự, bồi thường thiệt hại, nhưng chưa có điều kiện thi hành phần còn lại do hoàn cảnh kinh tế đặc biệt khó khăn. Tuy nhiên, ngoại lệ này không áp dụng đối với các tội phạm tham nhũng.
Từ các quy định trên có thể thấy, pháp luật Việt Nam vẫn mở ra cơ chế khoan hồng cho những phạm nhân chưa thể bồi thường hết thiệt hại, miễn là họ thể hiện thiện chí, ý thức cải tạo và tiến bộ trong quá trình chấp hành án. Đây chính là sự kết hợp giữa nguyên tắc nhân đạo và tính nghiêm minh của pháp luật, nhằm khuyến khích người phạm tội chủ động sửa sai và hướng thiện.
